เมื่อการเข้าใจเศรษฐกิจ…เริ่มจากการเข้าใจ “คนที่ไม่มีที่ให้ยืน”

Stitch Economics เมื่อการเข้าใจเศรษฐกิจ…เริ่มจากการเข้าใจ “คนที่ไม่มีที่ให้ยืน”

Lilo & Stitch ไม่ใช่แค่เรื่องของไซไฟน่ารัก แต่มันคือเรื่องของ "ใครบางคน" ที่ไม่เคยมีที่ยืนในระบบ

Stitch ถูกสร้างมาเพื่อทำลาย

เขาไม่ได้เลือกความแตกต่างของตัวเอง

แต่กลับถูกมองว่าเป็นภัย ทั้งที่เขาแค่... “ไม่ตรงกับกรอบที่โลกต้องการ”

และเมื่อเรามองเรื่องนี้ผ่านเลนส์เศรษฐศาสตร์

เราจะเห็นภาพของคนที่ระบบไม่เคยเผื่อไว้

คนที่เก่งแต่ไม่มีใบรับรอง

คนที่อยากกลับมา แต่ไม่มีประตูให้เคาะ

นี่แหละคือจุดเริ่มต้นของ Stitch Economics —

บทเรียนเศรษฐศาสตร์จากสิ่งมีชีวิตที่ไม่มีใครต้องการ

บทเรียนที่ 1: เมื่อมีไม่พอ...เราจึงต้องเลือก

Nani ต้องเลือกระหว่างอนาคตของตัวเอง กับการดูแลน้องสาวที่กำพร้า

เธอไม่มีเงิน ไม่มีคนให้พึ่ง และไม่มี “ทุนชีวิต” พอจะทำได้ทั้งสองอย่าง

นี่คือ “Scarcity” – ภาวะที่สิ่งที่อยากได้มีมากกว่าสิ่งที่มี

และทุกการเลือกมี “ต้นทุนทางเลือก” หรือ Opportunity Cost

เพราะทุกครั้งที่เราเลือกอะไร…เรากำลังบอกลาอีกทางหนึ่งเสมอ

หลายคนก็เลือกเหมือน Nani

เด็กเก่งที่ต้องทิ้งอนาคต เพื่อทำงานช่วยที่บ้าน

พวกเขาไม่ได้เลือก “สิ่งที่ดีที่สุด”

แต่เลือก “ทางที่เจ็บน้อยที่สุด”...ในโลกที่ไม่มีทางให้เลือกมากนัก

บทเรียนที่ 2: เก่งแค่ไหน ถ้าไม่ตรงกรอบ ก็ไม่มีใครรับ

Stitch ฉลาด แข็งแรง เอาตัวรอดเก่ง

แต่พอตกมายังโลก ทักษะเหล่านั้นกลับ “ใช้ไม่ได้”

เขาไม่ได้โง่...แค่ไม่มีพื้นที่ให้ใช้ศักยภาพ

นี่คือ Structural Unemployment – ว่างงานไม่ใช่เพราะขี้เกียจ แต่เพราะโครงสร้างไม่รองรับ

ไม่ต่างจากเด็กช่างไร้ใบรับรอง หรือแรงงานต่างชาติไร้เอกสาร

และบางครั้ง...มันไม่ใช่แค่ “พลาด”

แต่มาจากการ ออกแบบระบบให้กีดกันแต่แรก — Exclusion by Design

เช่น ระบบสอบที่ตัดสิทธิคนไม่มีวุฒิ

หรือโครงการรัฐที่ต้องใช้แอปเท่านั้น คนไม่มีสมาร์ตโฟนก็หลุดจากสิทธิไปเงียบๆ

ระบบที่ไม่มีใครคิดจะ “ออกแบบทางเข้า”

แต่กลับออกแบบกติกาให้คนบางกลุ่ม “ไม่ผ่านตั้งแต่แรก”

และนั่นเองที่ทำให้การกีดกันยิ่งฝังลึกโดยไม่มีใครรู้สึกผิด

บทเรียนที่ 3: ถ้าไม่มีที่ให้กลับมา การเปลี่ยนแปลงก็ไม่มีวันเริ่ม

Stitch เริ่มเปลี่ยนแปลงได้ ไม่ใช่เพราะเขา "พยายามมากพอ"

แต่เพราะ Lilo ให้โอกาสเขาเริ่มต้นใหม่ โดยไม่ตั้งเงื่อนไข

ในโลกจริง ไม่ใช่ทุกคนจะโชคดีแบบ Stitch

เด็กที่หลุดจากโรงเรียน ถ้าไม่มีทางกลับไปเรียน

และไม่มีงานที่เปิดรับคนไม่มีใบวุฒิ

ก็แทบไม่มีที่ให้ยืนอีกเลยในระบบนี้

ไม่ใช่เพราะเขาไม่อยากเปลี่ยน

แต่เพราะระบบไม่เคยเผื่อทางกลับไว้ให้

นี่นี่แหละที่เศรษฐศาสตร์เรียกว่า Structural Barriers

อุปสรรคเชิงโครงสร้างที่กันคนออกจากระบบ โดยไม่ตั้งใจ

แต่ผลลัพธ์กลับ จริงจังและเจ็บปวด

บางครั้ง สิ่งที่คนต้องการ...

ไม่ใช่เงิน ไม่ใช่สวัสดิการ

แต่คือ “โอกาส” — แบบที่ Stitch ได้

จากเด็กตัวเล็กคนหนึ่ง

ที่เชื่อ...ในสิ่งที่ระบบไม่เคยเชื่อ

บทส่งท้าย: โอฮานาไม่ใช่แค่คำหวาน แต่คือเศรษฐศาสตร์ของระบบที่ไม่ทอดทิ้งใคร

“โอฮานา แปลว่า ครอบครัว

และครอบครัว...จะไม่มีวันทอดทิ้งกัน”

ประโยคเรียบง่ายนี้อาจฟังดูเป็นเพียงวาทกรรมอบอุ่นของดิสนีย์

แต่ในอีกแง่หนึ่ง — มันคือ หลัก Inclusive Economy

ที่ไม่วัดแค่ผลิตภาพ แต่เผื่อพื้นที่ให้คน “ได้อยู่ ได้เริ่ม และได้กลับมา”

เราอยากอยู่ในระบบเศรษฐกิจแบบไหน?

ระบบที่แข่งกันไปข้างหน้า แล้วปล่อยคนล้มไว้ข้างหลัง?

หรือระบบที่เดินช้าลงนิด แต่ไม่ทิ้งใครไว้กลางทาง?

.

เรื่องและภาพ: ทักษิณ แซ่เตียว Economist, Bnomics

════════════════

ขอบคุณเนื้อหาข้อมูลจาก..  Bnomics by Bangkok Bank